— Вы ведаеце, што ён мяне купіў, — прадаўжала яна. — Або купіць заўтра. Ён абдумаў сваю пакупку; ён паказаў яе свайму сябру; бадай, ён нават ганарыцца ёю; ён думае, што яна падыходзіць яму і будзе каштаваць параўнальна нядорага, і заўтра ён купіць.
— Што вы хочаце сказаць? — запыталася раззлаваная маці. — Хіба вы з дзяцінства не…
— З дзяцінства! — глянуўшы на яе, усклікнула Эдзіт. — Калі я была дзіцем? Якое дзяцінства было ў мяне з вашай ласкі? Я была жанчынай — хітрай, карыслівай, якая заманьвала мужчын у сеці, — раней чым пазнала сябе, вас або хоць-бы зразумела мэту кожнага новага вывучанага мною спрыту. Вы нарадзілі жанчыну. Паглядзіце на яе. Сёння яна ў поўным бляску.
І пры гэтых словах яна стукнула сябе рукою па прыгожых грудзях, нібы хацела сябе знішчыць.
— Паглядзіце на мяне, — сказала яна, — на мяне, якая ніколі не ведала, што такое чэснае сэрца і каханне. Паглядзіце на мяне, навучаную загаворам і інтрыгам у той час, калі дзеці забаўляюцца гульнямі, і адданую замуж у юнасці — я была старая па хітрасці — за чалавека, да якога ніколькі не хінулася. Паглядзіце на мяне, якую ён кінуў удавою, пакінуўшы гэты свет раней, чым яму дасталася спадчына, — пакаранне, заслужанае вамі! — і скажыце мне шчыра, якое было з таго часу маё жыццё на працягу дзесяці год?
— Мы стараліся з усіх сіл, каб забяспечыць вам добрае становішча, — адказвала маці. — Вось якое было ваша жыццё. І цяпер вы гэтага дасягнулі.
— Няма нявольніцы на рынку, няма каня на кірмашы, якога-б так выводзілі, прапаноўвалі, аглядалі і выстаўлялі на паказ, як мяне за гэтыя ганебныя дзесяць год, мама! — з разгарачаным тварам усклікнула Эдзіт, зноў з горыччу падкрэсліваючы гэта апошняе слова. — Хіба гэта не праўда?
— Вы маглі-б прынамсі разоў дваццаць зрабіць добрую партыю, Эдзіт, — сказала маці, — калі-б хоць крыху заахвочвалі.
— Не! Той, хто бярэ мяне — адрынутую па заслугах, — адказала тая, падняўшы галаву і ўздрыгваючы ад пакутлівага сораму і нястрымнага гонару, — няхай возьме мяне так, як бярэ гэты чалавек, калі з майго боку не было ніякіх хітрыкаў, каб зацікавіць яго. Ён бачыць мяне на аукцыёне і вырашае, што не дрэнна было-б мяне купіць. Няхай купляе! Калі ён прышоў паглядзець мяне — магчыма, прапанаваць цану, — ён патрабаваў, каб яму паказалі спіс маіх дасканаласцей. Я яго дала. Досыць. Ён купляе па сваёй, волі, ведае цану пакупкі і ўладу сваіх грошай; а я жадаю яму ніколі ў ёй не расчаравацца.
— Дзіўна вы размаўляеце сёння, Эдзіт, са сваёй маткай.
— І мне так здаецца. Мне гэта здаецца больш дзіўным, чым вам, — сказала Эдзіт. — Але маё выхаванне даўным-даўно скончана. Цяпер я занадта старая і ўрэшце пала надта нізка, каб
