Калі ахвота пачата,
Што-ж стаіце, як цялята?
Далей, хлопцы, маладзіцы!
Пачніце ад „мецяліцы“. З комэдыі-опэры „Сялянка“.
Шум, крык, гоман у карчме,
Кіпіць сельская дружына,
Піва, мёд, гарэлку п’е,
Ажно курыцца чупрына.
Гаспадары за сталом
Громка гутарку вядуць;
А ляндарка з ляндаром[1]
Мёд, гарэлку раздаюць. Хлопцы, дзеўкі, маладзіцы
Ля парога гаманяць,
А старыя чараўніцы
Цішком ля пячы сідзяць.
Ананьня на йскрыпцы йграець
„Лявоніху“, то „бычка“;
Гапон жару паддаваець:
„Заграй, крычыць, „казачка“!“
Аж юкнула Кацярынка,
Так задаў ей кулаком:
„Хадзі, мая ты малінка!“ —
Ды й затупаў хадаром.
„Ананія, рэж вясёлы!“ —
Крычыць громка наш Гапон,
Ды й, сабраўшы ў сьвітцы полы,
Мэрам хохлік![2] мэрам ён!
То ў прысядкі выкідаець,
Ажно стогнець пад ім пол,
То галубца падбіваець,
Ажно трасецца хахол.
„Ах! ух! давай жару,
„Давай болі[3], давай пару!“ —
Крычыць Гапон ды й гуляець,
Пад скрыпачку падпяваець:
„Эй чух, Кацярынка!
„Чабоцікі красны;
„Каму блішчаць, каго любяць
„Твае вочкі ясны?
„Эй чух, Кацярынка!
„Твае кудры ўюцца,
„Скачаць, пляшаць мая міла,
„Аж шчочкі трасуцца“.
Трэйчы Гапон прамахнуў,
Бражджаць ножны з вагнівом,
Стаў на месьце — падпрыгнуў,
Ды й затупаў хадыром.
Кацярынка-ж успляснула,
На міленькага зіркнула,
Хваць! спаднічку распусьціла,
Трэйчы запяткам падбіла.
Дробны ножкі выкідаець,
Чаравічкі скрыпяць,
А із вочак аж сіяець,
Быццам іскры ляцяць. Русы коскі падлятаюць,
Касьнікі, як жар, гараць;
А вось вышай як зайграюць,
Так і возьме прыпяваць:
„Мілы Хартон, мілы Саўка,
„Ды мілейшы-ж мой Гапон:
„Хахол ясны, паяс красны,
„А галасок, кабы[4] звон!
„Не хачу Саўкі, Хартона,
„Мне жыцьця з імі ня быць,
„Валей маяго Гапона,
З ім ня буду я тужыць“.
Пяець, пляшаць, падбіваець,
Ўсяк вокам за ей брадзець,
Як ластаўка, падплываець,
Ажно хочацца глядзець.
Ананія-ж — воўча юха
То ўжо нечага маніць!
Ярка рэжа із-за вуха,
Аж скрыпка яго зьвініць.
„Мяцеліцу“ прабірае,
Ёмка, громка, ладны час!
Дробна смыкам падсякае,
Зьвініць рымка, гудзіць бас.
Локаць упёршы у бруха,
Ля кабылкі нос дзяржаў,
Далей сьціхнуў — ды й з-за вуха
На „лявоніху“ падняў.
Схваціў Гапон Кацярынку,
Сьмела к сэрцу прыцягнуў,
Абняўшы рукой за сьпінку,
„Лявоніху“ успрыгнуў.
Угрунь за ім маладзіцы,
Дзеўкі, хлопцы, хто як змог,
Дрыжаць чупрыны, спадніцы;
Суматоха — што крый Бог!
Ад пылу аж пацямнела,
Хохат, лопат, шум ды крык,
Як у гаршку закіпела,
Як на быдла напаў зык.
Той ў прысядкі, той выкідкі,
Чупрыны, як шчэць дрыжаць,
Тая бокам, тая скокам;
Ды й так возьмуць прыпяваць: „Ах, калі-ж я у матулькі была,
„Як вішанька у садочку цьвіла,
„Папалася злому духу, мужыку,
„Ён высушыў, як ліпінку у духу.
„Наехала повен двор татароў,
„Ды узялі-ж майго мужа у палон,
„Ня жаль-жаж мне, што яго узялі,
„Толькі шкода, што ня крэпка зьвязалі:
„Ён, паганец, уцячэць, уцячэць,
Мне галоўку натаўчэць, натаўчэць.
„Трэба-ж будзе сьцерагчыся, уцякаць,
„З вераб’ямі пад страхою начаваць".
Далей крыкнула Тацяна,
Абняўшы за шыю Яна:
„Пашоў Янка у грыбы,
„Тацяна ў апенкі,
„Спаткаліся, абняліся,
„Як дзеткі маленькі“.
А за ею Халімон,
Гудзіць, як царкеўны звон:
„Ой Божа мой, Божа!
„Нашто я радзіўся?
„Састарэўся, як сабака,
„Дасюль не жаніўся".
Перастаў. — Гапка спляснула
Ды й тоненька зацягнула:
„На вуліцы курта брэша,
„А да мяне мілы чэша,
„А ці чэша, ці ня чэша,
„Ды ня дарам курта, брэша!“
Вот так пляшуць, прыпяваюць,
Хохат, лопат, крык і зык,
Аж пад строп пыл падмятаюць,
А як рэзаў — рэжа смык!
Аж тут, скрып!.. дзверы суздром
Расчыніліся… трывога!
Бо з войтам сам аканом
Як тут — знайшліся ў парога.
Уся ахвота прыўстала,
На ўсіх страхатня напала:
Ананія-ж — як уцяў!
Пахінуўся напярод,
Па ўсіх струнах запішчаў, —
Так кончыўся карагод.
І Гапону не да танца,
Як аконама, паганца,
Ён угледзіў, так прыстаў,
На ўсё горла закрычаў: „Ой будзе-ж нам цёпленька, браткі!
„Хто малады, уцякай з хаткі!
„Ня дарам сталі шаптаць,
„Што некрутаў будуць браць.
„Пабірай іх ліхі бес!
„Хто дуж, уцякайма ў лес!“
Тут настала суматоха,
Усяк бяжыць, маўляў з агня,
Адзін дзьверы выпірае,
Другі цісьнецца пад стол,
Той цераз вакно сягае;
А Гапон хваціў за кол,
Ды й спіной стаўшы у куце,
Як мятлой, усіх мяце.
Вот калі пакурцяў[5] туча,
Гурмам[6] мядзьвядзя асадзіць;
А ён са злосьці мармуча,
Як каторага пагладзіць,
Той з болю яўкне́, той брэша,
Так Гапон наш колам чэша.
Ён вярцеўся, кабы ўюн,
Сюды і туды кідаўся,
Не жалеў, біў, хто папаўся,
Але і коман цікун!
Глядзь, усякія плахціны,
То кажухі, то пярыны,
На Гапона стаў кідаць.
Ня дзіва-ж было паймаць.
Яго, беднага, зьвязалі
Ды й у калодкі скавалі;
Годзе вадзіць карагод!
Кацярынка-ж пабляднела,
Заплакала, абамлела,
Прышоў на іх чорны год.
Песьня другая.
Над сіратою
Бог з калітою. З комэдыі-опэры „Сялянка“.
У вялікім у сяле,
Над дняпроўскай стараною,
На прыгарку у вугле,
Між лесам ды між ракою, Там стаялі дзьве хаціны:
Усьціньні, друга — Грыпіны.
Першай мужык быў Мірон;
Нівесь за якія грэхі
Не дажыў з сына пацехі,
А той сын быў наш Гапон.
Ён, няма чаго казаць!
Горды, сьмелы, зух дзяціна!
За сваіх умеў стаяць,
А прыгожы, як маліна.
Ды і пісьменны-ж быў ён:
На яго са ўсіх старон
Дзеўкі сумаўчком зіркалі,
На ігрышчах прысядалі;
А Гапон ані глядзіць,
Ён пры суджанай дзяўчыне,
Наймілейшай Кацярыне,
Як прысядзе — дык сядзіць.
У ўдавы-жа Агрыпіны,
Апроч дачкі Кацярыны,
Болей ня было сваіх;
Яна з Усьціньняй, кумою,
Жыла, як рука з рукою,
Адна нума была ў іх:
Каб сваіх дзетак сасватаць,
Каб худобку ім прыпратаць,[7]
Каб, як сядуць на сваім,
Яны весела зажылі,
Без патрэбы ня тужылі,
Ня рупелі ні аб чым.
У Грыпіны-ж Кацярына,
Крый Божа! бяды ня знала,
Як у садочку маліна,
Расла, цьвіла, дасьпявала;
На шчочках кроў з малаком!
А вочкі блішчаць агнём,
І семнаццаць ужо лет,
Як прыйшла яна на сьвет.
Ну-ж з сабой кумы сайдуцца,
Тут зараз гадкі пачнуцца:
„Пара, баш[8], дзяцей жаніць;
„Яно усякі адклад
„Ня вельмі ідзе у лад;
„Пойдам[9] пані чолам біць: „А там дзейся Божа воля,
„Як прыбяром усё з поля,
„Дзетак к вянцу павядзём“.
Гэтак стары гаманілі,
І напеўне[10] улажылі,
Ды памяшаў аканом.
Ён — баш ты, сабачы сыну!
Упадабаў Кацярыну,
Ды й ну-ж к беднай падсядаць,
То ластаўкай падплывае,
Красны слоўцы выпускае,
Каб як-небудзь яе ўняць.
А Кацярынка — нябога:
„Бойся, кажа, паніч, Бога!
„Гэта-ж грэх така напасьць;
„Як пажалюся Гапону,
„Ён пеўне такога гону
„Панічу цішком задасьць,
„Што зубоў не пазьбіраеш,
„І ахвоту пацяраеш
„Чужых нявестак глуміць“.
Коман Гапона зьлякаўся[11]
На час адстаў, ды закляўся
Маладых ён пагубіць.
Вот ночка яшчэ цямненька,
Дожджык, як з сітца, прышыць,
А войт даўным-даўнюсенька
Загад пад вакном крычыць:
Хто пойдзе дровы рубаць,
Хто крупы таўчы і драць,
А хто з цэпам малаціць,
Каму брагу калаціць.
А вось і аконам сам
Прыбег к карчме на кані[12],
„Слухай, крычыць, слухай, хам!
„У карк шэльмаў тых гані!
„Бо як толькі апазьняцца,
„То скажы тым гультаём,
„Што й з здароўем ня відацца,
„Так задам ім нагаём“.
А ўжо нечага маніць:
Доўга будзеш памятаць,
Калі возьмець драць і біць,
То і з зямлі ня устаць. А вось бліснулі агні,
Войт стадолу адчыніў,
І аконам на кані
У стадоле — як тут быў:
„Гэй, дабрыдзень, аляндару!
„Што тут новага чуваць?“
— „Уф! Вяльмозны камісару!“
Ды й так яму стаў брахаць:
„Ясны пане, сто-з тут цуць,
„Цы я магу усё знаць,
„Ат!.. ведама — людзі п'юць,
„Каб толькі на доўг даваць.
„Ну!.. як пан мне прыказаў,
„Каб я таго ня цыніў,
„То напавер і ня даў,
„Хоць Гапонцык і прасіў
„Маей Сейны, сто Бог крый!
„А як я не дапусьціў,
„То ён ухваціўсы кій,
„Вельмі брыдка сярдзіт быў.
„Ну!.. Пан ясвы, звазай сам,
„Калі хоцаць хто у сваты,
„Цы то дзела будзець нам,
„Цы мы таму вінаваты?
— „Як то ў сваты! то Гапон
„Ужо задумаў жаніцца?“ —
Крыкнуў з сэрцам аканом
І вось як пачаў браніцца:[13]
„Ах ты юха! ах ты пес!
„Ты латруга! знаю я,
„Куды цябе хіне бес;
„Ды пастой, душа мая!..
„Ты тут, войт?“ — Войт пакланіўся,
Ды за вухам пачасаў:
„Ды тут, пане!“ — абвясьціўся.
Ось аконам закрычаў…
— „Бяжы, гыцлю, мне сійчас!
„І Гапончыку скажы,
„Каб явіўся сюды ўраз;
„Спраўна-ж, гыцлю!.. ну!.. бяжы!..
„А ты, пане аляндару!
„Паднясі-жа мне гарэлкі“.
„Гід! гід![14] ясны камісару!“ —
Ды й пачаставаў з тарэлкі Поўнай шклянкай; — аканом
Выпіў з шклянкі, закусіў,
Аж тут з войтам і Гапон
Цераз парог праступіў;
У пояс ён пакланіўся,
„Нех бэндзе!“[15] — громка сказаў,
Крыху ўперад падступіўся,
І, што вяляць, — дажыдаў.
Рыжы вусы аканома
Шчэцьцю уверх паднялісь;
Зіркнуў скоса на Гапона,
Вочы кроўю залілісь,
Губы страшна пакрывіў,
Кнут у жмені аж трашчыць;
Як к Гапону падступіў,
Так і ўзяў яго сушыць.
— „Як ты сьмееш, воўча юха!
„Без двара у сваты слаць?“
І бразнула аплявуха,
Што Гапон ледзь мог устаць.
„Ось — я табе, ўражы сыну!
„Як адвешу сотні дзьве,
„То забудзеш Кацярыну
„Ды забудзеш — і сам гдзе“.
Гапон на бок пашатнуўся,[16]
Твар далоняю закрыў,
Наакола абглянуўся,
Ды за таўкач ухваціў.
— „Каб я Бога не баяўся,
„Паказаў-бы я табе!
„Чаго ты тут прыскяпаўся?
„Думаеш, баюсь цябе!
„Пані за то не сярдзіцца,
„Хоць шлюць сваты без двара,
„І пазваляе жаніцца,
„Як каму на то пара.
А ты! маўляў ваўкалака,
„Зьдзекуешся тут над намі;
„Сьцеражыся-ж ты, сабака!
„Помні, што і мы з зубамі“.
Коман, як ту рэч сумеў,
Да стадолы пабяжаў,
Гапон кончыць не пасьпеў,
Так з карчмы ён цягу. даў, Крый Госпад! як ён зьлякаўся,
Ледзь да хаты змог прыбыць,
Ды на ўсіх сьвятых закляўся
Гапона на век згубіць.
Вечарком раз ў двор ідзе,
Яснай пані б'е чалом,
Быццам верны аканом,
Ён такі ляпорт[17] вядзе:
„Кепска, пані, ў нас чуваць,
„Уся воласьць у трывозе,
„Не адзін будзе ў астрозе;
„Хлопцы сталі бунтаваць“.
„Хрысьце Пане найласкаўшы! —
Крыкнула пані прыўстаўшы;
„А то чыста кара неба!
„Бедны люд ратоваць[18] трэба.
Коман затылак[19] пачэша
Ды й так далей пані брэша:
„Гапона трэба уняць…
„Нівесь, як ён там пранюхаў,
„Ці ў дварэ можа падслухаў,
„Што некрутаў будуць браць.
„Ён усіх хлапцоў сазваў
„Ды й так вось ім расказаў:
„Бяду, браткі, мы наждалі,
„Некрутаў здаваць казалі;
„Чаго тут добрага ждаць,
„Трэба у лес уцякаць.
„А не — усе сабяромся,
„Хто з колам, хто з абухом,
„І за нішто не дадзёмся,
„Хоць там трэсьні аканом“.
„Гэтакі, баш, мой савет,[20]
„Іной, пані, рады нет,
„Трэба Гапона паймаць
„Ды й — першага яго здаць.
„Тагды усе пабаяцца,
„Перастануць бунтавацца“.
Пані рукі заламала,
Са страху на ўсё прыстала.
Так Гапон наш кончыў танец,
Ён надзеў казённы ранец
І пашоў цару служыць. Кацярынка-ж усьцяж плача,
А коман пры беднай скача,
Вот налёг яе згубіць:
Прыказаў зазваць у двор
Ды й у прачкарню упёр;
Баш! узяла погань моч:
То прыкінецца к ей лісам,
То са злосьці страшным бісам,[21]
Каб як-небудзь яе змоч.[22]
А Кацярынка галосіць,
І, падняўшы к небу рукі,
Яна Бога ўсьцяж просіць,
Каб акончыў цяжкі мукі.
Так раз яна у садочку,
Ды й у цёмным у куточку,
Горкі сьлёзкі вылівала,
Сваю долю праклінала.
Бог пажалеў сіраціну, —
Трэба-ж у тую гадзіну
Пані па саду гуляць
І бедненькую спаткаць.
— „Што ты, сэрца, цяжка стогнеш,
„Аб чым горкі сьлёзкі роніш,
„Хто пакрыўдзіў, скажы мне?“
Кацярынка-ж бяз трывогі
Яснай пані пуц! у ногі,
Ды й так расказ свой іме:
„Пані наша найясьнейша!
„Маці наша наймілейша!
„Вот крыўда мая така!“
Ну-ж тут праўду ей казаці,
Аканома цукраваці,
Не жалела-ж языка.
У пані вушы павялі,
Аж валасы дыбам сталі,
Як пачула той расказ:
І успляснула рукамі,
І залілася сьлязамі,
Ды й такі дала прыказ.
“Штобы пана аканома
“Ні нагі тут кала дома
“За гадзіну ня было“.
Вот ён, далоў нос спусьціўшы
Ды як воўк вушы стуліўшы,
Пакінуў двор і сяло. З той-жа пары Кацярына,
Як пакаёва дзяўчына,
Пры пані стала служыць;
Пані яе палюбіла,
Чытаць, пісаць навучыла,
На ксёнжцы[23] Бога хваліць.
Песьня трэцьцяя.
Хто пад кім яму капае,
Часта сам туды ўпадае. З комэдыі-опэры „Сялянка“.
Ня так скора час праходзіць,
Як казка рэчы выводзіць;
Вот пяты гадок настаў,
Гапон на вайне як служыць,
Кацярынка па ім тужыць;
А аконам цягу даў.
У горадзе Магілеве,
Пры шырокім пры Дняпрэ,
Гудзіць, кабы шэршні ў дрэве,
Кіпіць, якбы у катле.
Там вуліцаю пан гоніць,
Каляска стралой ляціць,
Пад каньмі аж зямля стонець,
„Ахварысь, падзі!“ — крычыць.
Тут сустрэнеш каламажку,
Вот конікі! глядзь! кругом
Гладкі — ляцяць у размашку;
Гэта пеўне аканом.
Далі хтось там на драбіне,
Конік, быццам рак, паўзе,
Згадаеш па кіслай міне,
Што пасэсара вязе.
А там хвурманак багата,
Маўляў грыбоў у бару;
Глядзіш! то нашага брата
Вязуць на службу цару.
Кабы галодны сабакі,
Так жыдоўскі лапсардакі
Лезуць к табе саранчой;
Пападзіся-ж ім у когці,
Наўрад патрапіш іх змогці,
Вытрабушаць кішэнь твой Вот у каменны палаты
Сходзяцца паны багаты,
Золата на іх кіпіць;
Мужычкоў туды-ж прыводзяць,
І аднадворцы прыходзяць,
Там на службу маюць брыць.
На сярэдзіне сьвятліцы
Стаіць стол, накрыт сукном,
Пры ім, з крыжам у пятліцы,
Падпёршыся кулаком,
Ясны маршалак сядзіць;
Ён, маўляў рабін у школе,
Ці як хвурман у стадоле,
Важна так на ўсіх глядзіць.
Направа пан вельмі срогі,
Вусы, як у быка рогі,
Вот так старчмою стаяць;
Валасы яго сівенькі,
Мундзір на ім галубенькі,
На грудзёх крыжы блішчаць.
А за ім якісь пузаты,
Быццам мядзьведзь, так касматы,
Гэта дохтар мае быць;
Рукі за сабой трымае,
Пальцамі перабірае,
Ды часта ў карман[24] глядзіць.
З левай стараны маршалка,
Тоненькі, просты, як палка,
На розум, відна, хіцёр!
Ён з падлоб'я паглядаець,
У руцэ пяро трымаець,
Гэта, кажуць, пракурор.
На канцы якісь вайсковы,
Смуклы[25], відны і здаровы,
Прыгожанькі кавалер!
Часта ён на стойку вокам
Меціць ў раздум'і глыбокім;
То прыёмны ахвіцэр.
Вот з крэсла маршал схваціўся,
Усім ў пояс пакланіўся,
Табакеркай заскрыпеў;
Далі крыкнуў да дазорцы:
„Няхай пачнуць аднадворцы!“ —
Ды й зноў на места прысеў. Тут ля бакавой раздаўся
Святліцы жалобны стон,
І найпершы паказаўся
Наш знаёмы акамон.
Як прышла шляхце трывога,
Каб бумагі ўсяк складаў,
Коман,з дапушчэньня Бога,
У аднадворцы папаў,
І вот, маўляў, ня урокам
Кажучы, пагана чэсьць!
Трэба-ж, быццам-бы нарокам,
На вочарадзь яму ўлезьць.
Як вала вядуць на бойку,
Так акамона пад стойку,
Ён-жа не пацягне й ног;
Ды скорчыўся у клубочак,
З дохтара ня зводзіць вочак,
А так стогне, што крый Бог!
Дохтар важна прыступае,
І некрута аглядае,
Зубы, ногі, бакі, стан;
Патуль каля яго тупаў,
Пакуль кругом не ашчупаў,
Вот, маўляў, каня цыган.
Відна, з сабой яны зналісь,
Пярвей, відна, паўстрачалісь:
Дохтар, баш, ганьбу нашоў.
Кажа, ў службу не гадзіцца,
Яму трэба палячыцца,
Ды і меры не дашоў.
А некрут: „Мае паночкі,
„Вы, ясныя сакалочкі!
„Гдзе тут хвораму служыць.
„Вот так коле мне у грудзі,
„Што сухоты, кажуць людзі,
„І ў баку вельмі баліць“.
Кабы варам абліў плечы,
Як пачуў гэтакі рэчы
Наш малады ахвіцэр,
Ён з места свайго самкнуўся,
Пры некруце апынуўся,
Глядзіць, быццам ліхі зьвер.
Пад стойкай яго прастуе,
Струной цягне ды й мацуе;
А ў бараду кулаком
Як парадкам яму суне,
Глядзі! вот саўсім ачуне
Наш няшчасны аканом. „Нашто людзей, кажа, зводзіць?
„Ён меру навет праходзіць,
„Я бяру на свой адвет:
„Яка тут к чорту хвароба?
„Здаць! — а посьле будзе проба,
„Возьмем яго ў лазарэт“.
Дохтар кішэню пачухаў,
Маршал табакі панюхаў,
Некрут жаласна запеў;
Сударга на акамона
Напала: пазнаў Гапона
Ды й са страху абамлеў.
Песьня чацьвёртая.
Ехала Агатка да вянца, Сыпала золата з рукаўца; Хто гэта золата пабярэць. Той мяне на вянец павядзець, З вясельнай песьні беларускага люду.
„Начніце варгі[26] нашы хваліць Панну Сьвенту![27]
Начніце апавядаць чэсьць Ей непаенту“[28].
Гэтак тонкім галасочкам,
У дварэ раз вечарочкам
Кацярынка прыпявае:
Яна у добрай ахвоце
Хваліць Бога пры рабоце,
А пані ей памагае.
Цяпер нашу Кацярыну,
Тую сельскую дзяўчыну,
Хто-б сустрэнуў — не спазнаў;
Панску гаворку сумела[29]
І сукеначку надзела,
Быццам паненка — маўляў!
А хоць яна пакідала
Яркі касьнікі, гарсэт,
Ды ў душы не перастала
Уздыхаць да прошлых лет.
Вот часта яна у сьвяткі
Пабяжыць да сваей маткі,
Да сэрца яе прыляжа,
Роніць слёзкі ды й так кажа: „Родная ты мая маці!
„Пажалей свайго дзіцяці,
„Сьлёзкі яго, асушы.
„Гдзе-ж Гапонька наш дзяецца?
„Як беднаму там вядзецца?
„Цяжанька-ж мне на душы.
„Яшчэ-ж каб Усьціньня жыла,
„Яна-б з намі патужыла,
„Утраім было-б лягчэй;
„Ато цёмная магіла
„Яе, родную, пакрыла, —
„Не змагла тугі сваей“.
Вот так, баш, як мы казалі,
Яна з паняй вечарком
Сьвяты песьні запявалі,
Аж лякай убег прытнём
Ды й кажа: „Пані вяльможна!
„Заехаў у двор цяпер
„Якісь важны ахвіцэр,
„І пытаецца, ці можна
„З яснай паняй павідацца,
„З сваей чэсьцю паказацца?“
А пані кажа — прасіць!
Ды й чапец свой падцягнула,
На Кацярынку зіркнула,
Ці няма ў чым пахуліць.
Тут у дзьвярэй паявіўся,
Сюды, туды пакланіўся
Прыгожанькі ахвіцэр;
Красны, відны і здаровы,
З ясным вокам, чарнабровы,
Золатам блішчыць мундзер.
Як глянула Кацярынка,
Здрогнула, маўляў асінка,
Сьлёзкі брызнулі з вачэй;
Ручкі на грудзёх злажыла;
Быццам другі раз ажыла:
Гапон нашоўся пры ей.
Ён гэтак, баш, як стаяў,
Угрунь кінуўся у ногі
Яснай пані, і пачаў
Свае рэчы бяз трывогі:
„Спазнай, панюхна, Гапона,
„Што ласкаю акамона
„Цару ён пашоў служыць;
„Ён на вайне заслужыўся,
„І ахвіцэрства дажыўся,
Цяпер-жа мае прасіць, „Каб ты, пані, кабы маці,
„Маўляў сваяму дзіцяці,
„Долю шчасну даравала;
„І, калі згодна ядына,
„Наймілейша Кацярына,
„Зручыць нас не адмаўляла“.
Кацярынка-ж як стаяла,
Тут-жа к нагам ёй прыпала,
А так міленька глядзіць!
Што паня і расплылася,
Крэпка з ею абнялася
Ды й ну-ж ім благаславіць.
Хоць Гапон чыноў дажыўся,
Ды ведаў, з каго радзіўся,
Не хацеў прынараўляць
Паном, — а простым звычаем,
Ён мужыцкім абычаем
Здумаў вясельле сыграць.
Вот у ўдавы Агрыпіны
Гаспадароў повен двор,
А наперадзе дружыны
Стаіць важна сват Хвядор;
У руках з гарэлкай пляха,
А чарка тоўста, як вол,
Міргнуў! — і Маланьня-сваха
Абрусом накрыла стол.
Ён пляшку з чаркай паставіў,
Розны закускі дабавіў
Ды й з галавы шапку зьняў;
Агрыпіне пакланіўся,
Водкі да яе напіўся
І такі рэчы пачаў:
„Нех бэндзе Езус Хрыстус пахвалёны!
„Для спасеньня грэшных з Марыі зрадзоны.
„Ня прышлі мы чарадой ад сябе,
„А прыслаў нас Гапон да цябе.
„Ёсьць у цябе Кацярынка-дочка,
„Яна ў маці, як правае вочка;
„Ды й Гапон наш малады,
„Ён Цару верна служыў,
„Хват дзяціна — хоць куды!
„Б’ём мы ўсе чалом вашэці!
„Зазаві яе із клеці,
„Няхай з намі пагуляе
„Ды й гарэлкі папытае“.
Тут дзяўчаты, маладзіцы
Кацярынку із сьвятліцы Чэсна пад-ручкі вядуць,
І такі песьні пяюць:
„Ото-ж табе, Хвёдарка,
„Увядзёнка Кацярынка,
„Калі яе любіш, дай пірог,
„Калі ня любіш, то вон за парог!
„Не хваліся, што ў нас быў,
„Што нашай Кацярынкі ня зьлюбіў“.
Хвёдар маладу ўстрачае,
Поўнай чаркай прапівае,
Пірог, сыр кладзе на стол;
Гарэлка ў міску ліецца,
Рублявік на дне бадзецца,
Разгуляўся сват вясёл.
А дзеўкі водку забралі,
Закускі, пірог і сыр,
У істопку пабяжалі,
Галосячы на ўвесь мір;
Уздаволь там пілі, елі,
І гэтакі песьні пелі:
„Мовіла бочачка, у піўніцы стоячы:
„Калі мяне ня вып’еце,
„Сама выкачуся,
„Па дварэ разальлюся
„Ракой ды крыніцай,
„Сьцюдзёнай вадзіцай.
„Мовіла Кацярынка, у маці седзячы:
„Калі мяне ня выдасі,
„То я сама пайду,
„Па дварэ памаленьку пабраду,
„За вароты угрунь пабягу“.
Тут яны у позну ночку,
Аж да яснага сьвяточку
Пілі, елі ды й гулялі,
Запоіны праваджалі.
А ў суботу вечарком,
За Грыпініным сталом,
Сядзела така дружына:
На пачэсным на куце,
Важна гаворку вядзе
Перша сваха Акуліна.
Дружкі ўправа, возьле сваці,
Дзьве прыгожы маладзіцы,
То Гапоніны сястрыцы,
Хоць не аднэй яны маці. Ўлева намесьнік сядзіць,
Жадна[30] на пляшку глядзіць.
Далі сустрэнеш Гапона
Дружкоў, Янку ды Мірона,
На канцы-ж хросны Даніла,
То маладога вазіла.
А сват Хведар; то і дзела!
Гарэлкі ўсцяж падлівае,
Новы закускі стаўляе,
Пірагі, сыр, што прысьпела.
Тут чатыры маладзіцы,
Цягнуць дзяжу із сьвятліцы,
На крыжу яе стаўляюць,
Бел каравай расчыняюць;
Сваха муку ім прыносіць
Ды й благаславеньня просіць:
„Ёсьць тут Бог, ды й матка,
„Радзоныя і суседзі блізкія,
„І дальныя мужы сустрэчныя,
„Бабкі запечныя,
„Дзеткі заплечныя,
„Благаславіце краснай паньне каравай учыніць“.
Каравайкі-ж пры рабоце
Пяюць ў добрай ахвоце:
„Благаславіце, людзі!
„Блізкія суседзі,
„Гэтаму дзіцяці
„Каравай замясіць,
„Ручкамі бяленькімі,
„Персьцянямі залаценькімі,
„Песьнямі весяленькімі.
— „Ты ступ, Божа, з неба,
„Як нам цяпер трэба,
„Памагаў расчыніць,
„Памагай замясіць.
„Ня стой, Божа, за дзьвярмі,
„Ды йдзі, Божа, ў хату,
„Ды сядзь, Божа, на куце,
„Ды дай долю маладзе!“
— „Я у хату не пайду,
„Я за дзьвярмі пастаю,
„Маладзе долю перашлю.“
— „Зьбірайся, родзе!
„Ды к беленькаму караваю,
„Старыя бабы ля парадку, „Маладыя маладзіцы песьні пець,
„Удалыя малайцы каравай печ“.
Ды каб усё расказаці,
Які парадак у хаце,
Як змовіны адбылі,
Ды й каравай адпяклі,
Як хлопцы, дзеўкі скакалі
„Лявоніху“, то „бычка“,
„Мяцеліцу“, „казачка“,
Як маладую саджалі
На пасад — казка така,
Што ня стала-б языка.
Вот прышла нядзелька красна,
Засьвяціла зара ясна,
Гапон наш мундзір надзеў;
Шчыра уздыхнуў да Бога,
Сеў на каня варанога
Ды й к маладой паляцеў.
А дружбы, Янка з Міронам,
Віхрам садзяць за Гапонам:
Сьледам хлопцаў грамада
Ляціць, песьні запяваець,
Вецер сьвіткі разьвяваець,
Ну! прыгожа чарада!
На канцы вазком Даніла
Гудзіць, колькі зможа сіла:
Канём музыку вязе;
Ананія-ж прыпяваець,
Ёмка смыкам падсякаець,
Не заўважыў, што трасе.
Як заехала дружына,
З хаты вышла Агрыпіна,
Надзеўшы кажух наўзнак;
Чарку Гапону падносіць,
У святліцу зайці просіць,
І рэчы выводзіць так:
„Зяценька!
„П’ю на цябе поўным кубкам,
„Добрым здароўем,
„Што мысьлю сабе,
„То і табе“.
Гапон чарку бярэ ў рукі,
Двойчы выліў за сябе,
А трэці раз для вырукі
Белы рублявік кладзе.
Грыпіна чарку прымае,
У сьвятліцу запрашае. Дзеўкі-ж карагодам ходзяць,
Жалобны песьні заводзяць:
„Хто у полі паціхоньку гукаець?
„Там Кацярынка свайго таткі шукаець,
„Хоць шукаець, ня шукаець — ня знайдзець…
„Ой далёка ёй татачка, далёка!
„Ў сырой зямлі, ў жоўтым пяску глыбока.
„Ды зрабілі добры людзі вечны дом,
„Без дзьвярэй, без аконачка, бяз сонца,
„Не прамоўлю, дзіцятка, ні слоўца".
Тут настала частаваньне
Ды й падаркаў раздаваньне, —
Сотню паясоў, маўляў!
Свата ручніком зьвязалі,
Баклагу у рукі клалі,
Каб гарэлкі больш дастаў.
Лубку з жытам падстаўляюць,
Маладу на ёй саджаюць,
Як каралеўну на ўрад;
Яна-жа усцяж галосіць,
Кругом паклоны разносіць
Ды й зноў сядзе на пасад.
Дзеўкі-ж, хлопцы, п’юць, гуляюць,
Пад скрыпачку падпяваюць:
„Скочыла Кацярынка з лаўкі далоўкі,
„Скланілася мамачцы нізка у ножкі,
„Норкамі зямлю парыла,
„Сьлёзкамі ножкі памыла.
„Карыся, Кацярынка, старому,
„Кланяйся і маладому,
„З паклонаў галоўка не баліць,
„Стары і малы благаславіць“.
Як баш, нявесту прыбралі,
Да двара так паскакалі
Яснай пані чолам біць,
На вясельле папрасіць.
А пані — ня пані, маці!
Маўляў роднаму дзіцяці,
Прыгожы пасаг дала,
Радасну сьлёзку ўраніла,
Маладым благаславіла,
Сама к вянцу павяла.
Ксёндз маладых спатыкае,
На ўсё жыцьце іх злучае;
А як скончыўся абрад,
Скрыпіцелі загудзелі,
Дружкі вясёла запелі,
Ды й вярнуліся назад. Паню на кут запрасілі,
Пры ей ксяндза пасадзілі,
Сват парадкам пачаў чэсьць:
Піва, мёд ракой ліліся,
Каўбасы з салам нашліся,
Ўздаволь было піць і есьць.
Дзеўкі, хлопцы, маладзіцы,
Цэлу ночку па сьвятліцы,
Бадзяліся, хто як змог:
Як у гаршку там кіпела,
Ад пылу аж пацямнела,
Суматоха, — што крый Бог!
Я на тым вясельлі быў,
Піва, мёд, гарэлку піў,
У роце здаволь было,
Аж па барадзе цякло.